Działanie ziół i roślinnych leczniczych zależne jest od substancji aktywnych biologicznie zawartych w różnych ich częściach. Są to naturalne czynne związki i wyróżniamy te bardziej specyficzne dla ziół jak: glikozydy, alkaloidy, taniny, flawonoidy, olejki eteryczne jak i te podstawowe substancje odżywcze: białka, węglowodany i tłuszcze. Zatem zapraszam do odkrycia ich uzdrawiających mocy…
GLIKOZYDY
To związki o różnej budowie i funkcjach. Powstają poprzez połączenie kilku cząsteczek prostych cukru i cząsteczką związku nie cukrowego – najczęściej glukozy z alkoholami lub fenolami. Są rozpuszczalne w wodzie i nietrwałe. Występują w soku komórkowym wielu roślin nadając im charakterystyczny zapach i smak, czasami nawet gorzki. Najbardziej znane glikozydy to salicyna i glikozydy nasercowe. Wśród glikozydów wyróżniamy także saponiny, które mają zdolność pienienia się. Działają wykrztuśnie (wydalanie śluzu przez oskrzela) i moczopędnie. Zawarte m.in. w korzeń lukrecji, pierwiosnki, kwiat dziewanny.
fot. Pixabay
Uwaga – glikozydy cyjanowodorowe znajdujące się w pestkach czereśni, wiśni, gorzkich migdałów mają działanie trujące.
POLIFENOLE I FENOLE
Pod względem zróżnicowanej budowy polifenole dzieli się na trzy główne grupy związków organicznych:
1. Kwasy fenolowe: galusowy, elagowy, salicylowy, hydroksybenzoesowy, chlorogenowy – posiadają silne działanie antynowotworowe, a także antybakteryjne.
2. Flawonoidy (bioflawonoidy), najbardziej znane, które można podzielić na:
– Flawony (apigenina, hesperydyna, luteolina)
– Flawanony (naringenina, hesperydyna, taksifolina)
– Flawonole (rutyna, kwercetyna, kempferol, mirycetyna)
– Flawanole (katechina, epikatechina, epigallokatechina)
– Izoflawony (daidzeina, genisteina, glicyteina)
– Antocyjany i proantocyjany (cyjanidyna, petunidyna, malwidyna, delfinidyna).
3. Inne związki fenolowe (taniny, kapsaicyna).
Polifenole to naturalne antyoksydanty, działają przeciwnowotworowo, przeciwzapalnie, antybakteryjnie i antywirusowo. Zapobiegają powstawaniu zakrzepów i miażdżycy naczyń krwionośnych. Zabiegają także powstaniu alergii i obniżaniu poziomu cholesterolu.
GORYCZE
Substancje charakteryzujące się gorzkim smakiem, drażnią zakończenia czuciowe w jamie ustanej wywołując odruch wydzielania soków trawiennych. Stosowane przede wszystkim jako środki poprawiające apetyt i ułatwiające trawienie. Występują przede wszystkim w rodzinach: goryczkowatych, złożonych i wargowych. Zawarte m.in.: w zielu dziurawca, centurii, krwawnika, piołunu, korzeń mniszka.
fot. Pixabay
ALKALOIDY
To grupa substancji o charakterze zasadowym, zawierająca azot pochodzący bezpośrednio z aminokwasów. Zwykle posiadają bardzo silne oddziaływanie na nasz organizm. Występują prawie we wszystkich częściach rośliny. Mają smak gorzki, dzięki któremu chronią się przed naturalnymi wrogami. Pierwszy wyizolowany alkaloid to morfina.
Najczęściej spotykane alkaloidy to:
kodeima – w maku o działaniu przeciwkaszlowym
kofeina – w ziarnach kawy – zwiększa wydolność pracy ciała i umysłu, poprawia koncentrację
teina – w herbacie, czy teobromina w kakao.
TANINY – GARBNIKI
Polimeryczne związki fenolowe o zróżnicowanym pochodzeniu i charakterze. Nadają tkankom roślin intensywnie cierpki smak lub gorzki. Stosowane wewnętrznie mają działanie ściągające, przeciwbiegunkowe, przeciwzapalne i przeciwbakteryjne. Zawarte m.in. w korze dębu, owoc dzikiej gruszy, borówki czernicy, liść borówki brusznicy, maliny i poziomki, szałwii, orzecha włoskiego, macierzanki piaskowej.
fot. Pixabay
FLAWONOIDY
Najbardziej zróżnicowana strukturalnie grupa spokrewnionych związków fenolowych. Są bardzo rozpowszechnione w świecie roślinnym, głownie wśród roślin kwiatowych. Najczęściej występują jako żółte barwniki rozpuszczone w soku komórkowym, zwłaszcza kwiatów. W postaci glikozydów są łatwo rozpuszczalne w wodzie i alkoholu. Działają m.in. uszczelniająco na naczynia włosowate, zmniejszając ich kruchość i przepuszczalność oraz moczopędnie. Wpływają korzystnie na przepływ wieńcowy w mięśniu sercowym, obniżają ciśnienie krwi, zapobiegają utlenianiu wota mony C, działają odtruwająco. Do surowców flawonoidowych zaliczamy m.in.: kwiat bzu czarnego, jasnoty białej, kwiatostan głogu, lipy, rumianku, liść brzozy, ziele rdestu ptasiego, fiołka trójbarwnego.
ANTOCYJANY
Wielofenolowe barwniki czerwone, niebieskie albo fioletowe. W postaci glikozydów występują w kwiatach, owocach, nieraz w łodygach, liściach, bardzo rzadko w korzeniach. Podobnie jak flawonoidy działają na włosowate naczynia krwionośne zmniejszając ich kruchość i przepuszczalność, a także przeciwzapalnie. Do surowców antocyjanowych należą m.in.: owoc czarnego bzu, borówki czernicy, kwiat bławatka, malwy czarnej.
fot. Pixabay
FITOESTROGENY
Grupa związków pochodzenia roślinnego o budowie i funkcjach podobnych do naturalnych estrogenów. Ze względu na podział chemiczny wyróżniamy: izoflawony, kumestrany, lignany, kumaryny, kalkony, fitosterole. Najważniesze znaczenie w medycynie mają izoflawony. Zalety stosowania fitoestrogenów: łagodzą objawy neurowegetatywne, hamują osteoporozę, działają przeciwmiażdżycowo.
OLEJKI ETERYCZNE
Mieszanina ciekłych, zazwyczaj lotnych substancji zapachowych. W skład jednego olejku może wchodzić nawet kilkadziesiąt różnych związków, przy czyn jeden z nich jest zazwyczaj głównym nadający zapach całemu olejkowi jak np.: mentol w olejku miętowym, tymol w olejku tymiankowym. Skład ilościowy olejków u poszczególnych roślin jest zróżnicowany. Znaczne ilości olejku znajdziemy u roślin:
baldaszkowtych: anyż, arcydzięgiel, kminek, Kolenda, koper włoski i ogrodowy, lubczyk, pietruszka
wargowych: lawenda, lebiodka, macierzanka, majeranek, mięta, szałwia, melisa, rozmaryn, tymianek
złożonych: arnika, bylica piołun, krwawnik, oman, rumianek pospolity, rumian rzymski, wrotycz.
Olejki eteryczne mają duże znaczenie jako środki poprawiające apetyt, ułatwiające trawienie, rozkurczowe, dezynfekujące, moczopędne.
fot. Bieszczadzkie Herbarium
Warto także przypomnieć sobie o ważności tych podstawowych składników odżywczych jak…
WĘGLOWODANY
Źródło materiału energetycznego i budulcowego komórek. Występują we wszystkich roślinach, jako monosacharydy (cukry proste), oligosacharydy (cukry złożone 2-10 cząsteczek cukrów prostych) i polisacharydy. Znane nam wszystkim glukoza i fruktoza to cukry proste (rozpuszczalne w wodzie), natomiast sacharoza (zbudowana z glukozy i fruktozy, przyswajalna po rozłożeniu) to cukier złożony. Polisacharydy, do których należą: skrobia, inulina, celuloza, hemiceluloza, lignina i pektyny – nie są rozpuszczalne w wodzie. Skrobia i inulina występuje w bulwach, korzeniach i niektórych nasionach pełniących funkcję materiałów zapasowych. Celuloza, hemiceluloza i lignina tworzą włókna określane, jako błonnik.
Do polisacharydów zaliczane są także substancje śluzowe, które działają korzystnie na śluzówkę przewodu pokarmowego i skórę. Ich działanie lecznicze to powlekające i osłaniające przede wszystkim przy podrażnieniach i stanach zapalnych przewodu pokarmowego i układu oddechowego. Działają także przeciwzapalnie, łagodnie przeczyszczająco. Zawarte m.in. liść babki lancetowatej i podbiału, nasiona kozieradki, lnu, korzeń i liść prawoślazu, kwiat malwy czarnej, kwiat dziewanny.
BIAŁKA I ZWIĄZKI AZOTOWE
Białka to podstawowe elementy budulcowe komórek. Zbudowane są z aminokwasów, ważnych w żywieniu jest 20-ścia, w tym 9 nie jest wytwarzanych przez człowieka i muszą być zaspokojone w dostarczonym pożywieniu. Po strawieniu pokarmu roślinnego aminokwasy przenikające do krwiobiegu wędrują do komórek i są wykorzystywane do syntezy białek.
U roślin mogą także wystąpić azotany – związki azotowe, które powstają na wskutek małej ilości światła przy jednoczesnym nadmiarze azotu w glebie. Gromadzone są głównie w korzeniach i nerwach młodych liści, bardzo rzadko w owocach. Mają one niekorzystny wpływ na nasz organizm.
TŁUSZCZE
Wykorzystywane głównie, jako źródło energii oraz do budowy różnych związków tłuszczowych jak błon komórkowych, a także syntezy hormonów sterydowych czy soli żółciowych. W roślinach występują najczęściej w postaci olejków (kukurydziany, bawełniany, sojowy, arachidowy). Zawarte są także w orzechach, nasionach bzu czarnego i rokitnika.
Świadomego korzystania z leczniczych skarbów natury!
Źródło:
„Zioła naturalne lekarstwa z pól i ogrodów” , wydawnictwo zbiorowe
„Zioła źródłem zdrowia”, Krystyna Mikołajczyk, Adam Wierzbicki
